Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Schloss Johannisberg (deel 2)

Tags

Auslese, Beerenauslese, Cabinet, Deutsches Weininstitut, Duitse Riesling, German wine, Johannisberg, Kabinett, Prädikat, Rheingau, riesling, Schloss Johannisberg, Spätlese, Trockenbeerenauslese

We hebben de afgelopen jaren themaproeverijen gewijd aan de belangrijkste predikaatwijnen Kabinett, Spätlese en Auslese.
Het waren telkens fascinerende ervaringen, met goede tot grote wijnen. Bij Stefaan rijpte het idee om een reeks artikels over Prädikatsweine te schrijven voor het wijntijdschrift Perswijn. In de loop van 2020 kan je die lezen. Maar voorafgaand aan het schrijven moet er natuurlijk research gebeuren.
Zo gebeurde het dat Gerd, Stefaan en ik eind december 2019 richting Rheingau trokken, op zoek naar de oorsprong van de Prädikatsweine. Met dank aan het Duitse Wijninstituut voor de ondersteuning!

Verslagen van de proeverijen kan je hier teruglezen:
De fenomenale Kabinett degustatie: deel 1, deel 2
Spätlese Special: deel 1, deel 2
De grote gerijpte Auslese degustatie: deel 1, deel 2

Schloss Johannisberg

In het vorige artikel schreef ik over het ontstaan van Spätlese en daaruit volgend Auslese.

Interessant om weten is dat in die tijd deze wijnen amper restsuiker bevatten en dus niet zoet waren. Het was immers onmogelijk om zoete wijnen stabiel te bewaren.
Chemicus Dr. Conrad Schmitt analyseerde tussen 1888 en 1892 52 wijnen uit het “Herzoglich Nassauischen Cabinetkeller” met jaargangen van 1706 tot 1880.
De analyse toont een gemiddelde suikergehalte van 2,8 gram per liter, met een minimum analyseresultaat van 0,71 g/l restzoet en een maximumwaarde van 7,06 g/l. Het gemiddelde alcoholpercentage was 8,61 Vol%, met een spreiding van 4,71 tot 14,37%.
Schmitt vond wel een aanzienlijk hoger extractgehalte in al deze wijnen en verklaart dat voornamelijk door het van nature hoge glycerinegehalte in deze wijnen, de speciale kenmerken van de druivenmost en de nobele rot van de druiven.
Dus ook van door Botrytis aangetaste druiven werd “droge” wijn gemaakt!

© Fine Das Weinmagazin 01|2010

Het is pas met de toepassing van steriele filtratie, uitgevonden in 1913 maar door de eerste wereldoorlog pas toegepast in de wijnbouw vanaf 1926 dat zoete wijnen gestabiliseerd konden worden en dat ze ook als dusdanig op de markt konden gebracht worden.

Met de uitvinding van de hydrometer aan het eind van de 18de eeuw werd het mogelijk om suikergehalte in most nauwkeurig te meten. Zowel Baumé (1728-1804) in 1768 als Oechsle (1774-1852) in 1820 ontwikkelden een methode om de densiteit van een vloeistof te meten. De schaal van Oechsle vindt ingang om het suikergehalte van druivenmost te bepalen.
De termen Beerenauslese en Trockenbeerenauslese worden gebruikt vanaf de jaren 1800. Volledigheidshalve: Eiswein (ijswijn) wordt voor het eerst in 1830 gedocumenteerd, toen wijnbouwers in het stadje Dromersheim bij Bingen bij toeval op 11 februari ontdekten dat een heerlijk zoete most kon worden verkregen uit bevroren druiven.

Een tocht door het donker
De kelders van Schloss Johannisberg zijn indrukwekkend.
Stefan Eiser neemt ons mee de duisternis in.
We worden er eerst getrakteerd op een glaasje Sekt:
Fürst von Metternich Riesling Sekt Brut 2016
Het is erg kil en donker in de kelder waar de Sekt wordt geschonken, en de wijn zelf komt ook heel koud in het glas. Ik herken citrusaroma’s, citroenolie, iets aards in de neus, met kalkig droge impressies op de tong, olie-achtig en een hoge aciditeit. Maar dus geen ideale proefomstandigheden.

We dalen verder de trappen af.
Verlicht met slechts enkele kaarsjes wordt in de uitgestrekte vatenkelder een middeleeuwse sfeer opgeroepen. Kiezeltjes onder de voeten, zwarte schimmels aan de muren en plafonds, vochtig en kil. En veel vaten, vooral oude, hier en daar eentje dat er wat nieuwer uitziet.

Foto Stefaan Soenen

© Heroes of Riesling

Verderop door de onderaardse gangen komen we aan de schatkamer, of “Bibliotheca subterranea”.
Terug naar het verleden: hier liggen flessen van vele tientallen, ja honderden jaren oud.De oudste fles dateert van 1748!
Regelmatig worden de gekoesterde kleinoden hier van een nieuwe kurk voorzien. De flessen worden dan aangevuld, waar mogelijk met dezelfde wijn, en als er te weinig wijn daarvoor beschikbaar is worden glasparels in de fles gebracht zodat het niveau terug tot een aanvaardbaar niveau kan worden opgevuld.

We komen weer in het daglicht. De mist is een beetje opgetrokken en we zien vaag het Rheingau landschap aan de voet van het Schloss.

Degustatie

Sinds het begin van de 19de eeuw werden de verschillende soorten wijn aangeduid door kleuren. Er waren immers geen etiketten, en men gebruikte zegellak in verschillende kleuren om de kwaliteit van de wijn aan te geven. Die traditie is gebleven: nog steeds hebben de flessen een gekleurde ring rond de hals en een aanduiding op het etiket.

Vermits we de degustatie binnen thema Prädikatsweine willen houden, beperken we ons tot de zoete wijnen van het huis.

Schloss Johannisberg Riesling Kabinett Rotlack 2018
Deze lichte Kabinett wordt in feinherb stijl gemaakt, dus met een eerder bescheiden restsuiker van 22 g/l.
Gele en groene appeltjes, groene kruidigheid, rozemarijn, en apotheekkastje, thee, hooi; kruidig en licht zoet in aanzet, appeltjes, perzikjes, groene kruidigheid in afdronk. Eerder basiskwaliteit.

Schloss Johannisberg Riesling Spätlese Grünlack 2018
71 gram restzoet, en 9,0 % alcohol.
Lichte kruidigheid en klein tropisch fruit, abrikoosjes, mango, banaan; sappig en ronder met goede spanning, fijne citruszuurtjes, sinaas en mandarijn; gebalanceerde afdronk met sappigheid en goede lengte. Mooi.

Schloss Johannisberg Riesling Auslese Rosalack 2018
110,8 gram restsuiker, 7,5% alcohol.
Complexe neus, papier, witte kersen, sinaas en cassis, vanille, kaneel en koekkruiden, klein tropisch fruit; extravert mondgevoel met rijp exotisch fruit en romigheid. Balans, puur, fijn en lekker. Lange afdronk met rijpe appel, ananas, mango, litchi. Erg mooi.

Schloss Johannisberg Riesling Beerenauslese Rosa-Goldlack 2018
De Rosa-Goldlack is sinds enkele jaren gewijzigd naar de Purpurlack (paars).
Donker goudgeel. Rozijntjes op alcohol, munt, karamel, gdroogd fruit, hars en boenwas, witte chocolade. Rijpe en fluwelige aanzet vol gedroogd rijp fruit, met gebalanceerde zuren die voor elegantie zorgen. Saliniteit en pikantighied is opvallend, evenals de zuurstructuur. Complexiteit, lengte en kracht in afdronk. 

Schloss Johannisberg Riesling Trockenbeerenauslese Blaulack 2018
226,8 gram restsuiker met amper 6% alcohol.
Ingetogen neus, met honing, rozijntjes, sinaasschil, citroentjes, rokerigheid. Dik en volumineus romig in de mond, met weer die pikante saliniteit. ZAciditeit is minder opvallend, maar voldoende om balans te brengen. Vanille, honing en ananasschijfjes in de lange afdronk. 

Kabinett Rotlack 2018

Spätlese Grünlack 2018

Auslese Rosalack 2018

Beerenauslese Rosa-Goldlack 2011

Trockenbeerenauslese Blaulack 2018

(klik op een afbeelding voor meer details)

Herr Stefan Eiser, Stefaan en Gerd aan de proeftafel

 

We eindigen de dag met een sfeervol diner in Rüdesheimer Schloss waar we uit de schatkamerlijst een mooie gerijpte Spätlese halbtrocken kiezen:
1990er Weingut Geschwister Ehrhard Rüdesheimer Berg Roseneck Riesling Spätlese halbrockenen
Gedroogde abrikoosjes, kaarsvet, steenfruit, gedroogde ananasschijfjes, sinaaszest in de neus. Nog erg fris. Rijpe zuurtjes en delicaat gedroogde vruchten. Iets tannineus. Citrus, mineraal, steenfruit. Zoetheid is geïntegreerd, net niet opvallend. Iets drogend in de afdronk. Bijna dertig jaar oud, en nog perfect genietbaar.

We overnachten in het comfortabele gelijknamige hotel van Breuer in het centrum van Rüdesheim am Rhein en dan zijn we paraat om een volgende etappe toe te voegen aan onze reis naar het verleden.

Met oprechte dank aan het Duitse Wijninstituut voor de ondersteuning!

Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Schloss Johannisberg (deel 1)
Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Kloster Eberbach (deel 1)
Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Kloster Eberbach (deel 2)(volgt)

Bronnen:
Schloss Johannisberg
Oxford Companion to Wine – Jancis Robinson
Wines of Germany – Anne Krebiehl
Caesar-michel.de
Duitsewijn.nl
Deutscheweine.de
The Geography of Wine: Regions, Terroir and Techniques
Researchgate.net
St. Anthony
Wikipedia
Heroes of riesling

Meer over Prädikatsweine:
Over mostgewicht en graden Oechsle
Kabinett, een kleine geschiedenis
Het Kabinett-probleem: wijnbouw en de opwarming van het klimaat

 

Advertentie

Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Schloss Johannisberg (deel 1)

Tags

Auslese, Beerenauslese, Deutsches Weininstitut, Duitse Riesling, German wine, Johannisberg, Prädikat, Rheingau, riesling, Schloss Johannisberg, Spätlese, Trockenbeerenauslese

We hebben de afgelopen jaren themaproeverijen gewijd aan de belangrijkste predikaatwijnen Kabinett, Spätlese en Auslese.
Het waren telkens fascinerende ervaringen, met goede tot grote wijnen. Bij Stefaan rijpte het idee om een reeks artikels over Prädikatsweine te schrijven voor het wijntijdschrift Perswijn. In de loop van 2020 kan je die lezen. Maar voorafgaand aan het schrijven moet er natuurlijk research gebeuren.
Zo gebeurde het dat Gerd, Stefaan en ik eind december 2019 richting Rheingau trokken, op zoek naar de oorsprong van de Prädikatsweine. Met dank aan het Duitse Wijninstituut voor de ondersteuning!

Verslagen van de proeverijen kan je hier teruglezen:
De fenomenale Kabinett degustatie: deel 1, deel 2
Spätlese Special: deel 1, deel 2
De grote gerijpte Auslese degustatie: deel 1, deel 2

Schloss Johannisberg

Op een kille decemberochtend rijden we richting Rheingau. De mist neemt toe naarmate we de Rijn naderen. Het veerpont over de rivier zien we pas door de grijze massa opduiken als de boot enkele tientallen meter van de oever is.
We zijn net op tijd op Schloss Johannisberg in Geisenheim voor een snelle lunch en onze afspraak met Stefan Eiser, verantwoordelijk voor rondleidingen, kelderbezoeken en degustaties.
Terwijl we buiten in de mist ronddwalen, vertelt Herr Eiser over de geschiedenis van het historische domein, en van de rijke wijngeschiedenis van Rheingau in het algemeen.

Foto Stefaan Soenen

Beknopte geschiedenis van het Schloss
Omstreeks het jaar 1100 werd het eerste benedictijnenklooster op de Bischofsberg gesticht door aartsbisschop Ruthard van Mainz (1088-1109). Veel eerder al, in 817, werd door Lodewijk de Vrome melding gemaakt van wijngaarden op deze plaats. De sneeuw zou hier eerder smelten dan in de omgeving, daarom werd de heuvel uitgekozen om druiven te planten. Welke die oorspronkelijke druiven waren is onduidelijk. Heel waarschijnlijk waren dat blauwe druiven, of een “complantation” (gemengde wijngaard) van blauwe en witte druiven. In de Oxford Companion to Wine spreekt Jancis Robinson over Elbling, rode en witte Muscat, Pinot Noir en “Räuschling”, niet te verwarren met Riesling. Onze gids Stefan heeft het dan weer over Heunisch en Gelber Orleans samen met Pinot Noir. In het boek uit 1934 “Der Weinbau in der Provinz Rheinhessen, im Nahetal und Moselthal” wordt ook gewag gemaakt van Orleans, samen met Riesling: “…op de vaak steile hellingen tussen Nierstein en Nackenheim wordt voornamelijk Orleans geplant, dezelfde die wordt geplant in Rüdesheim op de berg; de voet van de berghelling is meestal beplant met riesslings…“.

In 1716 koopt de vorstabdij Fulda het klooster en begint aan de verbouwing ervan tot een paleis voor de vorst van Fulda.
Tegelijk worden op bevel van de prins van Fulda alle wijngaarden gerooid en herplant met de volgens hen beste druif op dat moment: Riesling. In 1720 worden in de wijngaard 294.000 stokken Riesling geplant. Daarmee wordt het de eerste wijngaard ter wereld waarvan de aanplant uitsluitend uit Riesling bestaat. Enkele andere bronnen spreken van 38.500 wijnstokken, van zowel Riesling als Orléans, wat wellicht dichter bij de realiteit is gezien de te beplanten oppervlakte en de toenmalige lagere plantdichtheid.
Nog steeds zijn de 50 ha wijngaard die Schloss Johannisberg bezit gelegen in de onmiddellijke omgeving van de huidige kasteelgebouwen.
In enkele wijngebieden van de wereld wordt de naam Johannisberger gebruikt als met over Riesling spreekt.

© http://www.germanwines.de

Gedurende de Napoleontische oorlogen (1792 tot 1815) kreeg het domein verschillende keren andere eigenaars.
Op het Congres van Wenen (1814-1815) werden na de val van Napoleon de nieuwe Europese grenzen vastgelegd. De Oostenrijkse kanselier en staatsman Klemens Wenzel von Metternich slaagde erin om tussen de verschillende landen een akkoord te bekomen, dat zou leiden tot vrede in Europa. Als waardering hiervoor schonk de Oostenrijkse keizer Franz I in 1816 de Johannisberg, het Schloss en de omliggende wijngaarden, die voordien aan Napoleon toebehoorden, aan de Fürst von Metternich.
Het domein bleef eigendom van het Huis von Metternich. Na zware bombardementen in 1942 kon Paul Alfons von Metternich-Winneburg het Schloss terug heropbouwen. In 1974 was hij, als enige overlevende van de dynastie, verplicht om tot verkoop over te gaan.
Momenteel behoort het geheel toe aan de familie en voedingsconcern Dr. Oetker.

Ontstaan van Spätlese
Aan Schloss Johannisberg wordt het ontstaan van de eerste Spätlese toegeschreven. Het verhaal, of de legende, speelt zich af in het jaar 1775.
Traditioneel moest elke oogst binnen zijn voor 16 oktober, feestdag van de Heilige Gallus. Dat leidde nogal eens tot onrijpe en zure wijnen, dus de prins van Fulda besloot zelf de rijpheid te laten beoordelen en pas te laten oogsten als de druiven voldoende rijp waren. Elk jaar werd een boodschapper uitgestuurd als de druiven mochten geoogst worden.
In 1775 had de koerier een paar weken vertraging. Als hij arriveert met het oogstbevel zijn een deel van de druiven al aangetast door schimmel. De oogst van gezonde druiven is veel te klein, en de keldermeester geeft bevel om ook de aangetaste druiven te oogsten en er wijn van te maken. Die bleek erg goed van kwaliteit te zijn, en sindsdien is men elk jaar wijn gaan maken van druiven die, zoals later zou blijken, aangetast waren door Botrytis cinerea, edelrot.
Al in 1730 meldden chroniqueurs dat sommige wijnbouwers “graag zouden willen wachten op een beetje rot om de grotere zoetheid van de druiven te bereiken”, maar 1775 blijft de datum die het begin markeert van een geplande late oogst of Spätlese.
Ter ere van deze gebeurtenis staat op de binnenplaats van Schloss Johannisberg de “Spätlesereiter“, die de koerier met het oogstbevel voorstelt.

Spätlesereiter © http://www.germanwines.de

Andere regio’s en landen maakten ook wel eens wijn maakten van druiven met edelrot, maar op Schloss Johannisberg werd het herkend als gunstig en werd het jaar na jaar systematisch nagestreefd om de kwaliteit van de wijnen te verhogen.
Later werd de techniek van selectie meer en meer verfijnd. De beslissing om geselecteerde druiven die door Botrytis waren aangetast te oogsten voor een specifieke wijn kwam 12 jaar later na de ontdekking van Spätlese, in 1787, tegelijk de eerste vermelding van Auslese.

Met oprechte dank aan het Duitse Wijninstituut voor de ondersteuning!

Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Schloss Johannisberg (deel 2)
Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Kloster Eberbach (deel 1)
Lees ook: Een reis naar de oorsprong van Prädikatsweine: Kloster Eberbach (deel 2)

Bronnen:
Schloss Johannisberg
Oxford Companion to Wine – Jancis Robinson
Wines of Germany – Anne Krebiehl
Caesar-michel.de
Duitsewijn.nl
Deutscheweine.de
The Geography of Wine: Regions, Terroir and Techniques
Researchgate.net
St. Anthony
Wikipedia
Heroes of riesling

Meer over Prädikatsweine:
Over mostgewicht en graden Oechsle
Kabinett, een kleine geschiedenis
Het Kabinett-probleem: wijnbouw en de opwarming van het klimaat